توافق آتش‌بس در قره‌باغ شکننده است
تاریخ انتشار: ۱ مهر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۷۳۹۴۸۱
ایسنا/خراسان رضوی سه‌شنبه هفته گذشته بالاخره تهدیدات الهام علی‌اف و متحدانش به مرحله عمل رسید و آذربایجان به بهانه مقابله با عملیات‌های تروریستی در منطقه خودمختار قره‌باغ علیه باکو، حمله به این منطقه ارمنی‌نشین را آغاز کرد.
با اینکه تصور می‌شد کوچکترین درگیری در قره‌باغ جرقه جنگ بزرگی می‌شود که تمام کشورهای ذی‌نفع در این منطقه را به صحنه بکشاند، این درگیری به وسیله آتش‌بسی که روسیه زمینه آن را چیده بود، در کل ۲۴ ساعت به طول انجامید و به میزانی کشته و زخمی بر جای گذاشت که نمی‌توان از آن به عنوان جنگ یاد کرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
طبق توافق آتش‌بس صورت‌گرفته، قرار شد در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۳ از ساعت ۱۳ در قره‌باغ کوهستانی به طور کامل درگیری‌ها متوقف شود، نیروهای مسلح ارمنی در قره‌باغ به‌طور کامل خلع سلاح و مطابق با خواسته علی‌اف قره‌باغ مجددا در خاک آذربایجان ادغام شود و امور معیشتی مربوط به ارامنه قره‌باغ در چارچوب قانون آذربایجان رسیدگی شود.
اما در این جریان که به ظاهر مثبت پیش رفته است، چندین سوال مطرح می‌شود. آیا علی‌اف با این توافق به تمام خواسته‌های خود رسید؟ چه شد که ارمنستان انقدر زود تسلیم چنین توافقی شد؟ با توجه به مفاد توافق و سابقه تیره دو کشور در نقض آتش‌بس‌ها، توافق اخیر می‌تواند هر دو طرف را حداقل برای مدت کوتاهی راضی نگه دارد؟
حمید حکیم، تحلیلگر مسائل اوراسیا به بیان چند دلیل در خصوص فیصله پیدا کردن فوری درگیری در قره‌باغ پرداخت و گفت که آتش‌بس فعلی در قفقاز کاملا موقت است؛ چراکه اگر این قضیه بخواهد به صورت کامل حل و فصل شود، نیازمند ضمانت اجرا و انجام یک سری اقدامات اساسی‌تر است.
حکیم در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به پتانسیل بسیار بالای قفقاز جنوبی برای تشدید تنش‌ها، اظهار کرد: یکی از عوامل موثر ایجاد تنش در قفقاز چرخه تنش و حضور قدرت‌های فرامطقه‌ای است. این عامل به مسئله ژئوپلیتیکی در قفقاز برمی‌گردد که برای خود این کشورها نقطه ضعف و تنش‌زا، ولی برای کشورها و قدرت‌های دیگر عامل جذب است. پس در قفقاز یک مدار بسته وجود دارد که یک سر آن تنش و بی‌ثباتی و سر دیگر آن قدرت‌های دیگری هستند که منافع خود را در این منطقه جست‌وجو می‌کنند. یعنی تنش، حضور قدرت‌های دیگر را به دنبال دارد و حضور قدرت‌های دیگر به تداوم تنش می‌انجامد.
وی با اشاره به دلایل خاتمه فوری درگیری اخیر قفقاز، اضافه کرد: به رغم وجود پتانسیل بالا برای تشدید درگیری در قفقاز و تهدیدات علی‌اف، درگیری تنها ۲۴ ساعت به طول انجامید. پارامترهای مختلفی در این موضوع دخیل بودند. یکی از مهمترین آن‌ها این است که حداقل در حال حاضر گسترش بیشتر درگیری برای آذربایجان نفعی نداشت. آذربایجان در درگیری ۲۰۲۰، به جنوب مرزهای خودش و ارمنستان رسیده بود و علی‌رغم اینکه در آن زمان موضوع اصلی قره‌باغ بود، توجهش را به سمت جنوب غرب خودش (جنوب شرق ارمنستان و مرز ایران) متمرکز کرده بود، پس عملا آذربایجان در جنوب، دیگر عرصه‌ای برای فعالیت نداشت و هرگونه تحرک در این منطقه موجب زیر سوال بردن تمامیت ارضی ارمنستان می‌شد. بنابراین باکو تنها در قره‌باغ جای بازی داشت و این بازی را پس از درگیری ۲۰۲۰ شروع کرده بود.
این تحلیلگر مسائل اوراسیا با تاکید بر موضع‌گیری موثر، شفاف و قاطع جمهوری اسلامی ایران در خاتمه این درگیری ۲۴ ساعته، ادامه داد: روسیه درگیر جنگ اوکراین است و برخی مواقع توجه کمتری به حیاط خلوت خودش یعنی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز داشته، پس قطعا اینجا شفافیت و قاطعیت ایران تاثیرگذار بود. از سوی دیگر من معتقدم پشت سناریو درگیری در قره‌باغ آمریکا، ناتو، ترکیه و رژیم صهیونیستی اند اما علی‌رغم این حمایت‌ها، زیاده‌خواهی‌ها و لفاظی‌های بیش از حد علی‌اف باعث فشار غرب به او شد تا بلکه کمی عقب بنشیند.
حکیم با اشاره به تاثیر شرایط داخلی ارمنستان بر آتش‌بس اخیر قره‌باغ، افزود: وقتی نیکول پاشینیان سر کار آمد، نسبت به دیگر نخست‌وزیران ارمنستان رویکرد غرب‌گرایانه‌تری داشت و این به نفع غرب بود. این در حالی است که از آغاز درگیری ۲۰۲۰ تا الان روز به روز بر تعداد مخالفان پاشینیان اضافه شده و این افزایش مخالفان و افول پاشینیان به ضرر غرب تمام می‌شود. پس درگیری تا جایی باید پیش می‌رفت که به بالا گرفتن مخالفت‌ها در ارمنستان نیانجامد.
وی با اشاره به امتیازدهی بی‌درنگ ارمنستان به علی‌اف، بیان کرد: این نکته اصلی وجود دارد که شرایط ارمنستان نسبت به ۳۰ سال قبل عوض شده، از گذشته تا امروز به ویژه در حوزه نظامی وضعیت به نفع آذربایجان سنگینی می‌کرد و این در درگیری ۲۰۲۰ قره‌باغ هم کاملا معلوم بود. در اوایل دهه ۹۰ میلادی ارمنستان به دلیل داشتن استپاناکرت (مرکز قره‌باغ) دست برتر را داشت ولی در این ۳۰ سال حداقل در حوزه نظامی وضعیت به نفع باکو تغییر کرد. حمایت بی‌رویه تسلیحاتی ترکیه، امریکا، اروپا و رژیم صهیونیستی از باکو باعث شد وزن نظامی آذربایجان بر ارمنستان بچربد. این موضوع یکی از عوامل موثر در تصمیم ارمنستان برای پذیرش آتش‌بس اخیر بود.
این تحلیلگر مسائل اوراسیا با اشاره به رویکرد غرب‌گرای پاشینیان، عنوان کرد: غرب‌گرایی پاشینیان مخالفان زیادی را علیه او برانگیخت. این غرب‌گرایی علاوه‌بر مخالفت احزاب سیاسی، قدیمی و ملی‌گرای داخل ارمنستان، بی‌توجهی روسیه نسبت به ارمنستان را نیز به همراه داشت. در واقع می‌توان گفت از ۲۰۱۸ به این سو پوتین نسبت به پاشینیان بی‌اعتنا بود. پس حمایت روسیه از ارمنستان کمرنگ‌تر شد.
حکیم با اشاره به شکست رویکرد غرب‌گرای پاشینیان، ادامه داد: همان طور که در سال ۲۰۰۸ گرجستان بیش از اندازه به غرب تکیه کرد و جز یک سری لفاظی و حرف چیزی عایدش نشد، ارمنستان هم از رویکرد غرب‌گرای خود نتیجه‌ای نگرفت. پس از یک طرف با روسیه به مشکل خورد و از سمت دیگر غرب نیز او را تنها گذاشت. در این مدت تنها اتفاقی که از سوی آمریکا به نفع ایروان رقم خورد، همین مانور نظامی ارمنستان و آمریکا در هفته گذشته بود که آن را هم نمی‌توان مانور نظامی نامید، زیرا این مانور بسیار محدود بود و شاید حدود ۸۰ آمریکایی حضور داشتند. پس حمایت چندان موثری نه از سمت غرب و نه از سمت روسیه برای ارمنستان صورت نگرفت.
وی با بیان اینکه ارمنستان خیلی وقت پیش از قره‌باغ دست شسته بود، اظهار کرد: شکست سیاست غرب‌گرایی، بی‌توجهی روسیه، زیاد شدن مشکلات، عدم حمایت داخلی و رویکرد پاشینیان مبنی بر کاهش تنش با باکو، موجب شد تا شاهد کوتاه آمدن ایروان از قره‌باغ خیلی پیش‌تر از درگیری اخیر باشیم. در واقع تصور ارمنستانی‌ها این بود که از لحاظ بین‌المللی قره‌باغ داخل آذربایجان است، آن را بدهیم ولی تمامیت ارضی خود را حفظ کنیم. نتیجه چنین تفکراتی هم چیزی است که این روزها رقم خورد. یعنی پذیرش آتش‌بس صلحی که چندان به نفع ارامنه نبود.
حکیم همچنین در خصوص تاثیرات واگذاری قره‌باغ به آذربایجان بر منافع کشورمان، بیان کرد: اگر اظهارات علی‌اف و اردوغان در حد لفاظی باقی بماند، یعنی علی‌اف قره‌باغ را بگیرد و کاری به استان سیونیک نداشته باشد، برای ایران مشکل‌ساز نیست، اما اگر بخواهد این لفاظی‌ها به اقدامات عملی از جانب دولت آذربایجان تبدیل و به مرزهای ارمنستان به ویژه سیونیک تعدی شود، قضیه فرق می‌کند و منافع ما به خطر می‌افتد و صد در صد اقدام شدید و قاطع جمهوری اسلامی ایران را می‌طلبد، چون از این طریق مقدمه ایجاد دالان زنگزور و تغییرات ژئوپلیتیکی فراهم می‌شود.
تلاش برای محکم‌کاری توافق شکننده
این تحلیلگر مسائل اوراسیا با تاکید بر نقش پررنگ روسیه در آتش‌بس اخیر قره‌باغ، عنوان کرد: درست است که روسیه درگیر جنگ اوکراین است، ولی این به معنای صفر شدن حضور آن در قفقاز نیست. در اسناد رسمی و امنیتی روسیه این مناطق بسیار مهم هستند و از آن به عنوان خارج نزدیک یاد می‌شود. اما این کشورهای پراهمیت برای روسیه، برای غرب هم حائز اهمیت هستند. آمریکایی‌ها همچنان بر اساس دکترین برژینسکی می‌گویند ما برای به زانو در آوردن روسیه باید در کشورهای اطراف آن مانند کشورهای قفقاز نفوذ داشته باشیم.
حکیم با تاکید بر اهمیت فوق‌العاده قفقاز برای روسیه، بیان کرد: واقعیت این است که اگر روسیه بخواهد در عرصه جهانی به عنوان یک قدرت مطرح شود، باید در این مناطق پیرامونی و حتی فراتر از آن ایفای نقش کند و توان بازیگری داشته باشد. پس به این راحتی مناطق را از دست نمی‌دهد. درست است که الان درگیر چالش‌های جنگ اوکراین است، اما از کشورهای پیرامونی خود مثل کشورهای حوزه قفقاز غافل نمی‌شوند. ممکن است نقش روسیه در قفقاز افت‌وخیزهایی داشته باشد، اما همچنان اهمیت خود را حفظ می‌کند.
وی در خصوص اینکه آتش‌بس بین ایروان و باکو به چه سمت و سویی پیش خواهد رفت، گفت: ممکن است این آتش‌بس چندان دوام نیاورد؛ چراکه ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی به ویژه میان ارمنستان و آذربایجان فی‌نفسه تنش‌زاست، احتمال این درگیری‌ها همیشه وجود دارد، مگر اینکه همان طور که بارها و بارها ایران اعلام کرده، این کشورها بخواهند آتش‌بس موقت را به صلح دائم تبدیل کنند. در این صورت باید دو طرف ایروان و باکو فارغ از بازیگران دیگر مثل ترکیه، آمریکا و ناتو که منافع خاص خود را دارند، بنشینند و به یک توافق‌نامه با رعایت تمامیت ارضی خود برسند، توافقی که منافع طرفین در آن حفظ شود. حالا در این بین می‌تواند بازیگری میانجی مانند روسیه هم حضور داشته باشد.
این تحلیلگر مسائل اوراسیا با تاکید بر نقش پررنگ خود کشورهای حوزه قفقاز برای حل‌وفصل کامل منازعاتشان، اضافه کرد: قدرت‌های خارجی بر شدت تنش‌های میان ارمنستان و آذربایجان به شدت تاثیرگذار اند. ممکن است خود علی‌اف حرفی از زیر سوال بردن تمامیت ارضی ارمنستان نزند، ولی اردوغان این کار را می‌کند. از سوی دیگر سیاست‌های ناتو و آمریکا هم برای نفوذ در منطقه است که می‌تواند بر روند ایجاد صلح پایدار میان آذربایجان و ارمنستان اثر منفی بگذارند. در نتیجه حتما باید کشورهای منطقه این عزم و اراده جدی را داشته باشند که بتوانند صلح را به سمت روندی دائمی پیش ببرند.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: استانی سیاسی قره باغ ارمنستان جمهوري آذربايجان منازعه جمهوری آذربایجان و ارمنستان منطقه قفقاز زنگزور استانی اجتماعی استانی شهرستانها بازگشایی مدارس استانی ورزشی استانی فرهنگی و هنری استانی سیاسی هفته دفاع مقدس استانی اقتصادی استانی اجتماعی استانی شهرستانها بازگشایی مدارس استانی ورزشی قدرت های دیگر تمامیت ارضی درگیری ۲۰۲۰ قره باغ علی اف آتش بس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۷۳۹۴۸۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تهدید به بازنگری در دکترین هسته‌ای؛ آیا امیدی برای توافق باقی مانده؟
نشانه‌هایی وجود دارد که تماس‌های مخفی بین ایالات متحده و ایران، نه تنها در مورد بحران غزه بلکه در مورد پرونده هسته‌ای نیز در جریان است.
به گزارش اکوایران، ایران پس از عملیات پهپادی و موشکی به اراضی اشغالی و پاسخ محدود (رژیم) اسرائیل، ارزیابی کرد که توانسته با بازدارندگی هسته‌ای اسرائیل و اتحاد نظامی اسرائیل و آمریکا به طور مؤثری مقابله کند.
بازنگری در دکترین هستهایبه نوشته استیمسون، ایران با دو دشمن روبروست که هر دو از تسلیحات هسته‌ای برخوردار بوده، در حالی که ایران فاقد آن است. با این حال، در صورت تشدید بیشتر تنش‌ها، ایران به احتمال زیاد برای ایجاد بازدارندگی در برابر حملات آینده، به سمت گریز هسته‌ای پیش خواهد کرد.
در آستانه حمله محدود (رژیم) اسرائیل در ۱۹ آوریل، سرلشکر احمد حق‌طلب، رئیس سازمان حفاظت و امنیت هسته‌ای در مورد لزوم بازنگری در استراتژی هسته‌ای ایران در نتیجه افزایش تهدیدات آمریکا و (رژیم) اسرائیل صحبت کرد. او گفت: «اگر اسرائیل تصمیم بگیرد از تهدید حمله به مراکز هسته‌ای ایران به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر تهران استفاده کند، بازنگری در دکترین و سیاست‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و گذر از تحفظات قبلی اعلام‌شده توسط کشور، ممکن و قابل‌تصور است».
همزمان، روزنامه شرق مدعی شد امیرسعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل و معاون سابق دبیر شورای عالی امنیت ملی تماس‌های آرام خود با آمریکا را نه تنها در مورد بحران غزه بلکه در مورد موضوع هسته‌ای نیز ادامه داده است.
بن‌بست مذاکرات و توافق موقتآخرین دور مذاکرات رسمی هسته‌ای در سپتامبر ۲۰۲۲ با پیشنهادی از سوی جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجه و سیاست امنیتی به پایان رسید که به انجام نرسید.
مذاکره روسیه آمریکا درباره ایران ریابکوف رابرت مالیایران خواستار پایان‌دادن به اختلافات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد مسائل پادمان، لغو تحریم‌های آمریکا علیه سپاه پاسداران و تضمین ایالات متحده مبنی بر تداوم هرگونه توافق فراتر از دولت بایدن بود. چنین امتیازاتی حاصل نشد.
در غیاب توافق رسمی، آمریکا و ایران در ماه می۲۰۲۳ در عمان به تفاهم موقتی دست یافتند که ادعا شده بر اساس آن، ایران متعهد شد که غنی‌سازی اورانیوم را فراتر از ۶۰ درصد انجام ندهد، پنج شهروند دوتابعیتی ایرانی‌آمریکایی را آزاد کند و در ازای آن، وجوه بلوکه‌شده‌اش توسط آمریکا آزاد گردد. واشنگتن همچنین سیگنال‌هایی فرستاد که تحریم‌های نفتی علیه ایران را تشدید نخواهد کرد.
هدف از تفاهم موقت میان بِرَد مک‌گورک، هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه و شمال آفریقا در کاخ سفید و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای وقت ایران دورزدن کنگره آمریکا بود که در غیر این صورت، فرصت بررسی دقیق و احتمالاً مسدودکردن یک توافق رسمی را داشت. با این حال، اسرائیل با این موضوع مخالفت کرد و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر (رژیم) اسرائیل در تماس تلفنی ۸ ژوئن ۲۰۲۳ به آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هشدار داد که اسرائیل به هیچ توافقی بین واشنگتن و تهران پایبند نخواهد بود.
جنگ‌هایی که سد مذاکرات شدندهمچنین همکاری نظامی ایران و روسیه با واکنش منفی کشورهای اروپایی و همچنین آمریکا مواجه شد. حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ به شدت بر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) سال ۲۰۱۵ تأثیر گذاشت و عملاً روندی که با ایران در سال ۲۰۰۸ آغاز شده بود را نابود کرد.
جنگ اوکراینبا افزایش قیمت انرژی پس از حمله روسیه به اوکراین، برخی از فشارهای اقتصادی فوری بر ایران کاهش یافت. روسیه و ایران به هم نزدیک‌تر شدند و روایت افول غرب و نیاز به «نگاه به شرق» در تهران قوت یافت.
با این حال، روابط اقتصادی نزدیک‌تر با روسیه و چین نتایج مطلوبی را برای رشد اقتصادی ایران به همراه نداشت. ایران قرار بود مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا را در عمان در اواسط اکتبر ۲۰۲۳ از سر گیرد. آغاز جنگ غزه مانع از این امر شد، هرچند گزارش شده که دو طرف در ژانویه ۲۰۲۴ برای بحث در مورد حملات حوثی‌ها در دریای دیدار کردند.
در بحبوحه ادامه جنگ غزه و افزایش تنش‌ها میان آمریکا و گروه‌های مقاومت منطقه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران تولید اورانیوم با خلوص بالا را افزایش داده و از اواسط ۲۰۲۳، کاهش تولید را معکوس کرده است. مقامات آمریکایی بر این باورند که ایران در صورت غنی‌سازی بیشتر، سوخت کافی برای گریز هسته‌ای را در اختیار دارد و زمان لازم برای آن را می‌توان با روز اندازه‌گیری کرد، نه با ۱۲ ماه که توسط برجام تعیین شده بود.
گزینه‌های غربهنوز هم برنامه‌هایی روی میز وجود دارد که می‌تواند مذاکرات هسته‌ای را احیا کند. تهران اعلام کرده که عمانی‌ها یک مکانیسم «کم در برابر کم» یا «گام‌به‌گام» مشابه توافق می۲۰۲۳ ارائه کرده‌اند. یکی دیگر از احتمالات که توسط علی واعظ و ولی نصر پیشنهاد شده، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای به عنوان راهی برای جبران محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای ایران است.
همچنین گزارش‌هایی از طرح ژاپن برای احیای مذاکرات هسته‌ای به گوش می‌رسد، اگرچه هیچ جزئیاتی منتشر نشده است. ژاپن سابقه‌ای در میانجیگری هسته‌ای ندارد، اما به عنوان میانجی برای دستیابی به آتش‌بس جنگ ایران و عراق نقش مهمی ایفا کرد.
اگر نهایتاً مرگ برجام اعلام شود، غرب سه گزینه دارد: بازدارندگی، اقدام نظامی یا مذاکرات جدید. قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که برجام را در سال ۲۰۱۵ تأیید کرد، در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود. پیش از آن، بریتانیا یا فرانسه می‌توانند در صورت غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران به سطح گریز هسته‌ای، تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران را «بازگردانند». ایران تهدید کرده که در صورت بازگشت تحریم‌ها، از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (مانند کاری که کره شمالی در سال ۲۰۰۲ انجام داد و سپس به ساخت بمب اقدام کرد) خارج خواهد شد.
سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا ایالات متحده در پی حمله تلافی‌جویانه ایران به اسرائیل در ۱۳ آوریل، تحریم‌های نفتی را تشدید خواهد کرد؟ دولت بایدن تحریم‌های جدیدی را علیه تولید پهپاد و فولادسازی ایران اعلام کرده، اما هیچ اشاره‌ای به تحریم‌های نفتی نداشته است. با توجه به اینکه تنها مزیت توافق فعلی بین دو کشور این بوده که ایران می‌تواند نفت را به چین بفروشد، به احتمال زیاد وضعیت شکننده موجود در طول انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ ادامه خواهد یافت.
با این حال، حتی اگر بایدن در انتخابات پیروز شود، احتمالاً در مورد کاهش تحریم‌ها علیه ایران با احتیاط عمل خواهد کرد.
ممکن است ایران برای حفظ برجام بر روی کاغذ، تا زمانی که قطعنامه سازمان ملل در سال ۲۰۲۵ منقضی شود و شورای امنیت دیگر «درگیر» این موضوع نباشد، از اهرم‌های خارج از موضوع هسته‌ای استفاده کند.
جنگ غزه همچنین هم محدودیت‌ها و هم فرصت‌های ایران و گروه‌های مقاومت را برای مقابله با اسرائیل و آمریکا نشان داد. عملیات مستقیم ایران به (رژیم) اسرائیل، تحلیل دقیق‌تری از واکنش اسرائیل و آمریکا به ایران، خارج از «منطقه خاکستری» را در اختیار تهران قرار داد. ایران با ارزیابی این اطلاعات، می‌تواند برای استفاده در مذاکرات هسته‌ای آتی اهرم فشار به دست آورد.
بهترین راه پیش رو می‌تواند ادامه تعهدات تک‌ماده‌ای از سوی دو طرف بوده و در عین حال، خط‌قرمزها برای جلوگیری از تشدید درگیری در هر دو عرصه هسته‌ای و منطقه‌ای را رعایت کند. با درس‌گرفتن از تجربیات گذشته، هنوز هم یافتن راه‌حلی متوازن برای حل‌وفصل موضوع هسته‌ای بر اساس فرآیندی گام‌به‌گام امکان‌پذیر است.
مسمومیت ۲۹ پزشک با مشروبات الکلی تقلبی در شیراز